Những tiêu chuẩn khắt khe để trở thành người múa bồng ở làng Triều Khúc

Những tiêu chuẩn khắt khe để trở thành người múa bồng ở làng Triều Khúc

 

Nhắc đến múa bồng, người ta nghĩ ngay đến điệu “Con đĩ đánh bồng”- một loại hình diễn xướng dân gian tiêu biểu, đặc trưng của làng cổ Triều Khúc (thuộc phường Thanh Liệt, Hà Nội). Trải qua hơn một ngàn năm cho đến nay, điệu múa vẫn giữ được những nét riêng, khác biệt hẳn với các nơi khác.

 

Biểu diễn múa bồng tại Đình làng Triều Khúc (Ảnh: Ngọc Vy)

 

Nói đến múa bồng, hiện nay nhiều nơi trong lễ hội truyền thống có điệu múa bồng như: Làng hoa Nhật Tân, Đình Hào Nam, Lễ hội Cổ Nhuế, làng Quảng Bị (Chương Mỹ),... Mỗi nơi đều có những tác phẩm phái sinh khác nhau, nhưng chỉ ở làng Triều Khúc, điệu múa này vẫn còn giữ được thần thái và hồn cốt từ xa xưa. Để trở thành người múa bồng ở làng Triều Khúc, các chàng trai phải đáp ứng đầy đủ tiêu chí theo lệ tuyển của làng. Sau khi được tuyển chọn, họ sẽ gắn bó với điệu múa qua nhiều năm, trực tiếp biểu diễn và góp phần gìn giữ, lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống của quê hương.

 

Những tiêu chí được truyền giữ qua nhiều thế hệ

Việc tuyển chọn người múa bồng không chỉ dựa vào khả năng biểu diễn, mà còn phải tuân theo những tiêu chí truyền đời rất nghiêm ngặt. Giữa các yêu cầu về xuất thân, phẩm hạnh, ngoại hình và kỹ năng, lệ làng luôn coi gốc gác và tư cách người múa là yếu tố cốt lõi, bảo đảm tính linh thiêng và chiều sâu văn hóa của điệu múa.

 

Theo lệ tuyển của làng, để được vào CLB múa bồng thì trước tiên, các chàng trai tham gia tuyển bắt buộc phải là người chính gốc làng Triều Khúc, có dòng dõi nhiều đời sinh sống ở làng. Tiếp đó, để giữ sự linh thiêng của điệu múa hầu Thánh, người được chọn phải có xuất thân từ gia đình gia giáo, được dạy dỗ đàng hoàng, ngoan ngoãn, học hành giỏi giang, thành đạt và có lý lịch trong sạch.

 

Theo ông Giang Nguyên Bồi, thành viên Hội Văn nghệ dân gian, vì đây là điệu múa mang tính thiêng liêng, liên quan đến âm dương ngũ hành, được biểu diễn ở nhà phương đình, giữa các tuần tế khi tiến rượu, rước kiệu Long bào, Long đình nên được gọi là điệu múa hầu Thánh. Trước kia, văn hóa và đời sống tinh thần của Việt Nam có ảnh hưởng sâu sắc từ Nho giáo nên các lễ nghi đều được thực hiện rất nghiêm ngặt. Người thực hiện điệu múa bồng trên sân đình phải là trai tân để giữ tính linh thiêng, “sạch sẽ” theo quan niệm xưa.

 

“Trong số các tiêu chuẩn theo lệ làng để được tuyển vào CLB thì tiêu chí về xuất thân chính gốc người Triều Khúc, trai tân, và lý lịch trong sạch là khắt khe nhất, không thể thiếu một trong ba, các tiêu chuẩn còn lại có thể xem xét du di, trừ khi thiếu quá nhiều tiêu chí.” - Theo chia sẻ của anh Nguyễn Huy Công, Phó chủ nhiệm CLB “Con đĩ đánh bồng”.

 

Điệu múa “Con đĩ đánh bồng” do nam đóng giả nữ để thực hiện, nên các chàng trai được chọn phải đáp ứng yêu cầu cả về ngoại hình và kỹ năng. Về ngoại hình, gương mặt của người được chọn múa phải có thần thái mềm mại, sáng sủa, khôi ngô, tuấn tú, da dẻ và diện mạo phù hợp khi hóa trang thành nữ; có dáng người cân đối, dong dỏng cao, khỏe mạnh. Về kỹ năng, người múa phải linh hoạt, dẻo dai, làm chủ động tác và thể hiện được chiều sâu biểu cảm: từ ánh mắt đến cử chỉ đúng kỹ thuật để giữ trọn “hồn vía” của điệu múa cổ. Bên cạnh đó, người múa vừa phải hóa thân thành cô thôn nữ và lột tả được vẻ uyển chuyển, lẳng lơ, đồng thời toát ra phong thái nam nhi cùng tinh thần thượng võ.

 

 

Thành viên mới có gương mặt và thần thái chuẩn theo tiêu chí về ngoại hình của Câu lạc bộ.

(Ảnh: Ngọc Vy)

 

Về sau, những tục lệ cũ được nới lỏng dần để phù hợp hơn với thời đại. Tiêu chuẩn "trai tân" vẫn được giữ khi tuyển thành viên vào đội múa ban đầu, nhưng sau khi đã tham gia, người múa bồng đến tuổi lập gia đình, vẫn có thể tiếp tục tham gia vào điệu múa, hoạt động trong CLB với nhiều vai trò: tập luyện, hỗ trợ dạy cho các thành viên mới. “Khi biểu diễn ở Lễ hội truyền thống trong làng, các Lễ hội khác trong thành phố và chương trình của các tỉnh thành khắp nơi thì nếu thiếu người, những thành viên đã lập gia đình vẫn sẵn sàng vào múa. Cho nên các bạn có thể thấy nhiều hình ảnh có cả người lớn tuổi, thanh thiếu niên và trẻ em.”- anh Công tiếp tục chia sẻ.

 

Áp lực và trách nhiệm của người múa bồng

 

Sau khi vượt qua tuyển chọn khắt khe cả về xuất thân, phẩm hạnh, ngoại hình và kỹ năng, người mới tham gia CLB tiếp tục phải trải qua những áp lực rất lớn khi bắt đầu luyện tập và biểu diễn trình Thánh.  “Vì là điệu múa hầu Thánh nên mỗi lần biểu diễn đều phải rất nghiêm túc, không được sai nhịp, sai động tác nào vì sẽ ảnh hưởng đến sự linh thiêng”, thành viên CLB cho biết. Người trẻ mới vào đội thường ngại ngùng khi phải tô son điểm phấn, mặc trang phục nữ và đeo trống múa bồng. Bên cạnh đó là nỗi lo mắc lỗi trong nghi lễ quan trọng, làm ảnh hưởng đến buổi lễ, ảnh hưởng đến thể diện của gia đình và dòng họ.

 

Các nghệ nhân biểu diễn trước sân Đình - nơi linh thiêng nhất của một ngôi làng (Ảnh: Ngọc Vy)

 

Những tiêu chuẩn khắt khe để trở thành “Con đĩ đánh bồng” là minh chứng cho sự nghiêm túc và tôn kính của người dân làng Triều Khúc đối với tiền nhân, với điệu múa cổ nghìn năm và với Lễ hội làng Triều Khúc -  Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nhờ đó, dù nhiều nơi có múa bồng, chỉ Triều Khúc vẫn giữ được thần thái và hồn cốt xa xưa. Mỗi chàng trai bước lên sân đình không chỉ là người biểu diễn mà còn là người gìn giữ truyền thống, mang trên vai cả trách nhiệm với làng, với dòng họ, gia đình và cộng đồng.

 

Nhận xét từ ông Giang Nguyên Bồi, thành viên Hội văn nghệ dân gian, cũng là một người con ưu tú của làng:

"Những tiêu chuẩn này làm nên sự khác biệt và duy nhất có trong múa bồng ở làng so với các nơi khác. Không phải tự dưng, nhắc đến múa bồng, người ta nghĩ ngay đến điệu "con đĩ đánh bồng" ở Triều Khúc chúng tôi".

 

Trải qua ngàn năm gìn giữ và phát triển, các thế hệ người dân làng Triều Khúc vẫn tiếp tục vượt qua tuyển chọn khắt khe, tham gia CLB múa bồng, tập luyện và biểu diễn mỗi mùa lễ hội. Họ thay nhau giữ gìn điệu múa như cách cha ông đã làm, để “Con đĩ đánh bồng” không bị mai một và vẫn hiện diện trong đời sống văn hóa của làng. Chính sự tiếp nối ấy giúp truyền thống tồn tại bền vững và được gìn giữ cho mai sau.

 

Ngọc Vy