Tiểu thương, hộ kinh doanh nhỏ không còn đứng bên lề kinh tế số

Từng bị xem là "bên lề" của nền kinh tế số, các tiểu thương và hộ kinh doanh nhỏ đang dần thay đổi nhờ làn sóng ứng dụng công nghệ, đặc biệt khi đối diện với áp lực minh bạch thuế. Nghị định 70, có hiệu lực từ ngày 1-6-2025, yêu cầu các hộ có doanh thu trên 1 tỉ đồng mỗi năm phải xuất hóa đơn điện tử từ máy tính tiền sau mỗi giao dịch. Yêu cầu này không chỉ buộc các tiểu thương phải minh bạch hơn trong hoạt động kinh doanh mà còn mở ra cơ hội tiếp cận công nghệ để quản lý hiệu quả hơn và tiếp cận các nguồn vốn vay chính thống.

Trước đây, việc quản lý của tiểu thương thường dựa trên phương pháp truyền thống như tìm kiếm sản phẩm thủ công, ghi chép sổ sách để tính toán lợi nhuận cuối ngày. Cách làm này tiềm ẩn nhiều rủi ro như thất lạc thông tin, sai sót trong ghi chép và khó kiểm soát hàng hóa, dễ dẫn đến nhầm lẫn. Tuy nhiên, công nghệ đang mang đến sự thay đổi đáng kể, biến chiếc điện thoại thông minh không chỉ là phương tiện liên lạc mà còn là công cụ quản lý toàn diện cho cả một sạp hàng.

Anh Nguyễn Toàn, chủ một cửa hàng tạp hóa ven quốc lộ 1 tại Quảng Nam, là một minh chứng điển hình. Hai năm trước, anh đã chuyển sang sử dụng phần mềm quản lý bán hàng trên điện thoại thay vì chỉ dựa vào trí nhớ và ghi chép tay. Ứng dụng này giúp anh dễ dàng quản lý việc nhập xuất hàng hóa, tránh tình trạng thiếu hàng hoặc tồn kho quá nhiều. Anh Toàn chia sẻ rằng nhờ phần mềm, anh có thể biết ngay mặt hàng nào bán chạy để nhập thêm và mặt hàng nào bán chậm để có chương trình khuyến mãi kịp thời, mọi thứ trở nên rõ ràng hơn.

Tại TP.HCM, một thành phố có mức độ chấp nhận công nghệ cao, chị Linh (30 tuổi), chủ một quán ốc ở quận Gò Vấp, đã áp dụng phần mềm quản lý bán hàng được hơn sáu tháng. Trước đây, vào dịp Tết, quán của chị thường phải thuê thêm nhân viên thời vụ để phục vụ lượng khách tăng đột biến. Từ khi sử dụng phần mềm, việc ghi order tại bàn và gửi thông báo đến bếp chỉ mất vài giây, giúp quán phục vụ lượng khách tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba so với trước mà không xảy ra sai sót. Theo chị Linh, chi phí nhân viên của quán đã giảm khoảng 1/3 nhờ ứng dụng phần mềm này.

Sự chuyển đổi số mạnh mẽ của các tiểu thương và đơn vị kinh doanh đã tạo ra một thị trường sôi động cho các giải pháp quản lý bán hàng. Nhiều nhà cung cấp đã tham gia, mang đến các dịch vụ đa dạng và phương thức hỗ trợ linh hoạt để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường. Trong lĩnh vực phần mềm quản lý bán hàng, KiotViet, Sapo và Sổ Bán Hàng là những cái tên nổi bật với các giải pháp phù hợp cho nhiều phân khúc khách hàng và ngành hàng khác nhau. Trong khi đó, các tập đoàn công nghệ lớn như Viettel, VNPT và Misa đang tận dụng lợi thế về hạ tầng công nghệ để tích hợp các dịch vụ như hóa đơn điện tử, cung cấp các giải pháp toàn diện cho doanh nghiệp. Nhờ đó, công nghệ không chỉ có mặt ở các cửa hàng lớn mà còn len lỏi vào những góc chợ nhỏ nhất.

Theo các công ty cung cấp phần mềm, việc sử dụng phần mềm giúp tiểu thương tiết kiệm đến 80% thời gian vận hành so với phương pháp thủ công. Các tính năng nổi bật như quản lý tồn kho, sổ kho, đơn nhập/xuất, in tem/mã vạch giúp giải quyết hiệu quả các thách thức trong quản lý. CEO của Sổ Bán Hàng cho biết, khách hàng của công ty thường ghi nhận mức tăng trưởng doanh thu online từ 15 - 30%, đồng thời 60 - 70% khách hàng có thể tính toán lãi lỗ chính xác hơn so với việc ước lượng thủ công vào cuối ngày.

Đặc biệt, dữ liệu từ các hoạt động kinh doanh như dòng tiền hàng ngày, hóa đơn xuất nhập đang dần trở thành một loại "chỉ số tín nhiệm" mới, thay thế cho tài sản thế chấp hoặc quan hệ cá nhân. Nhờ đó, các nền tảng quản lý bán hàng, với khả năng nắm rõ dòng vốn của từng hộ kinh doanh, có thêm cơ hội kinh doanh mới trong vai trò cầu nối giữa tiểu thương và các tổ chức tài chính. Đơn cử, KiotViet đã hỗ trợ khoảng 3.000 hộ kinh doanh tiếp cận các gói vay từ MB, VPBank, Vietcredit, với tổng vốn giải ngân được kỳ vọng sẽ sớm đạt hơn 2.000 tỉ đồng mỗi năm.

Ông Đỗ Tuấn Anh, phó tổng giám đốc KiotViet, nhận định rằng khi các rào cản về tâm lý và chi phí được loại bỏ, các hộ kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ sẽ là nhóm có tốc độ bứt phá nhanh nhất trong làn sóng số hóa này. Ông Bùi Hải Nam, CEO Sổ Bán Hàng, cũng cho rằng khi đã chứng minh được năng lực tài chính, tiểu thương có thể vay vốn chính thống để mở rộng quy mô kinh doanh, điều này đặc biệt quan trọng đối với các hộ kinh doanh nhỏ, những người thường phải xoay vòng vốn bằng các khoản vay nóng với lãi suất cao.

Theo một số chuyên gia, dù vẫn còn những rào cản về chi phí và tâm lý ngại thay đổi, việc đưa các ứng dụng số vào giao dịch hàng ngày cần sự hỗ trợ từ cả các nhà cung cấp phần mềm và các cơ quan chức năng. Quá trình này không chỉ giúp các hộ kinh doanh tiến gần hơn vào nền kinh tế chính thức, thúc đẩy sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân mà còn góp phần nâng cao tính minh bạch trong toàn bộ nền kinh tế. Bà Lý Kim Chi, phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM, chủ tịch Hội Lương thực và Thực phẩm TP.HCM, cũng cho rằng để khuyến khích các hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp, cần có thêm nhiều chính sách hỗ trợ cụ thể, trong đó có đề xuất miễn hoặc giảm thuế trong hai năm đầu tiên sau khi chuyển đổi, đồng thời cần có hướng dẫn rõ ràng về thuế, kế toán và đơn giản hóa thủ tục đăng ký để quá trình chuyển đổi diễn ra thuận lợi và dễ dàng hơn.